KUR’AN’DA ADALET (GIST) KAVRAMI
KUR’AN’DA ADALET (GIST) KAVRAMI
Sözlükte “hisse, ölçü, insaflı olma, adalet, adaletli pay” gibi anlamlar
ifade eden kıst, masdar olarak kullanıldığında karşıt anlamlı
kelimelerden (ezdâd) olup hem “adaletli olma, birine hakkını ve payını âdil bir
şekilde verme” hem de “adaletsizlik yapma, birine hak ettiği payı vermeme”,
isim olarak kullanıldığında ise “adalet” mânasına gelir. Bir sâın yarısı
tutarındaki ölçü birimine de kıst denmektedir. Aynı kökten iksât “âdil
olma”, kast ve kusût “zalim olma, haksızlık
etme”, kâsıt “zalim, haksızlık eden”, muksıt “adaletli,
herkese hakkını ve payını âdil bir şekilde veren” anlamındadır. Yine aynı
kökten taksît, “borcu belli zaman dilimlerinde ödenmek üzere eşit
miktarlara ayırma” demektir (İbn Düreyd, III, 26-27; Râgıb
el-İsfahânî, el-Müfredât, “ḳsṭ” md.; Lisânü’l-ʿArab, “ḳsṭ” md.).[1]
Kur’an’daki “gıst”
kavramı, Arapça “adl” (adalet) ile karıştırılmaktadır. “Adl” eşitlik, tarafsızlık anlamını
taşırken, “gıst” adalet anlamındadır.
Arapça’daki
her bir kelimeyi tam olarak yansıtacak farklı karşılıklar bulunamadığı ve çoğu
zaman da Allah’ın Kitabında yer alan kavramlar arasındaki farklar tespit
edilemediği için yakın anlamlı kelimeler eşanlamlı kabul edilmekte ve
aralarındaki anlam farkı meallere yansıtılamamıştır. “القسط
gıst” ve “العدل adl” kelimeleri de
dilimize çevrilirken çoğunlukla eşanlamlı olarak kabul edilmiş. Her iki
kelimenin birlikte kullanıldığı ayetlerde bile ikisine de adalet anlamı
verilmiş. Böylece meal okuyucusunun ayette iki farklı ifadenin geçtiğini
anlaması imkansızlaşmıştır.
Gıst kökü “q-s-t”tir. “Gıst”: Adalet, kimseye
haksızlık etmemek. “Kasat” ise tersine, zulüm ve haksızlık etmek
anlamına gelir. Yani aynı kökten hem adalet hem de zulüm türetilmiştir.
Kur’an’da
Kullanımı
Bu kökten
Kur’an’da 27 kelime kullanılmıştır.[2] Kur’an’da
gıst (1 defa), bi’l-gıst (14 defa), egsetu (2 defa), tugsitu (2 defa), mugsıtin
(3 defa), gasitun (2 defa), egsitu (1 defa) vebi’l-gıstas (2 defa) şeklinde
geçmektedir. Kur’an’da gıst genellikle “adaletle hükmetmek” veya
“adaleti ayakta tutmak” bağlamında geçer. Bazı ayetler:
Nisa 58: “Allah size,
emanetleri ehline teslim etmenizi ve insanlar arasında hükmettiğinizde adaletle
(bi’l-gıst) hükmetmenizi emrediyor. Allah bununla size ne güzel öğüt
veriyor. Allah işitendir, görendir.”
Nisa 135: Ey iman
edenler! Kendiniz, ana babanız ve yakınlarınız aleyhine bile olsa Allah için
şahitler olarak adaleti (bi’l-gıst) gözetenler olun. Onlar ister zengin
olsun ister fakir olsun, Allah onlara daha yakındır. Öyleyse tarafsızlıktan
ayrılıp heva(larınız)a tâbi olmayın. Eğer sözünüzü eğip büker ya da
çekinirseniz, Allah, yaptıklarınızdan haberdardır.
Maide 8: Ey iman
edenler! Allah için adaleti (bi’l-gıst) ayakta tutan şahitler olun. Bir
topluluğa olan hıncınız sizi tarafsızlıktan alıkoymasın. Tarafsız olun. Bu,
takvaya daha yakındır. Allah’a karşı takvalı olun. Allah, yaptıklarınızdan
haberdardır.
Hadid 25: Muhakkak ki
biz resullerimizi açık delillerle gönderdik ve insanlar adaleti (bi’l-gıst)
ayakta tutsunlar diye onlarla birlikte kitabı ve ölçüyü indirdik. Kendisinde
çetin bir sertlik ve insanlar için yararlar bulunan demiri de indirdik ki Allah
-görmedikleri halde- kendisine ve resullerine yardım edecek kimseleri
belirlesin. Allah mutlak güçlüdür, izzet sahibidir.
“Gıst” ile
İlgili Temel İlkeler
Tarafsızlık: Akraba,
nefis, düşmanlık… hiçbir şey adaleti gölgelememeli (Nisâ 135, Mâide 8). Evrensellik:
Peygamberlerin gönderiliş amacı bile gıst üzerine kuruludur (Hadîd 25). Emanet
ve yönetim ilkesi: Kamu görevlerinde adalet, Allah’ın emri olarak
vurgulanır (Nisâ 58).
Adalet (Adl)
ile Farkı
Adl ile kıst
4/3, 5/8 ve 49/9. ayetlerde beraber geçiyorlar. Bu da anlam farklılığına işaret
eder:
“Eğer
yetimler konusunda adaleti (gıst) yerine getiremeyeceğinizden
korkarsanız bu durumda (-onlarla değil-) uygun gördüğünüz kadınlardan ikişer,
üçer, dörder nikâhlayın. Şayet aralarında eşitliği (adl) sağlayamayacağınızdan
korkarsanız o zaman biriyle, yani bir sözleşmeyle yanınızda bulunanla… Bu,
istikametten ayrılmamanız için daha uygundur.” (Nisa/3)
“Ey iman
edenler! Allah için adaleti (gıst) ayakta tutan şahitler olun. Bir
topluluğa olan hıncınız sizi tarafsızlıktan (adl) alıkoymasın. Tarafsız (adl)
olun. Bu, takvaya daha yakındır. Allah’a karşı takvalı olun. Allah,
yaptıklarınızdan haberdardır.” (Maide/8)
“Mü’minlerden
iki topluluk savaşa tutuşacak olursa aralarını düzeltin. Şayet biri diğerine
haksızca saldırırsa artık saldıranla, Allah'ın emrine dönünceye kadar savaşın.
Eğer sonunda Allah'ın emrine dönerse bu durumda tarafsızca (adl) aralarını düzeltin ve adil davranın. Allah,
adaletli (gıst) davrananları sever.” (Hucurat/9)
Adl: Hakkı yerli
yerine koymak, ölçü ve dengeyi gözetmek, eşit davranmak, tarafsız olmak. Gıst:
Daha çok uygulamadaki adalet, yani hükümde, şahitlikte, yönetimde
tarafsızlık ve eşitlik. Kısaca, “ʿadl” teorik dengeyi, “gıst” pratik adaleti
ifade eder diyebiliriz.
Sonuç: Kur’an’da gıst,
Allah’ın toplumsal hayata yerleştirdiği en temel ilkelerden biridir. İnsanların
ilişkilerinde, yönetimde, şahitlikte, yargıda ve hukukta tam bir adalet,
tarafsızlık ve hakkaniyet üzere olmalarını ifade eder.
Yorumlar
Yorum Gönder